ỨNG PHÓ TÌNH TRẠNG CÀ PHÊ PHÂN HÓA MẦM HOA SỚM, NỞ HOA KHI GẶP MƯA TRÁI MÙA

Những năm gần đây, nhiều vườn cà phê xảy ra tình trạng cà phê phân hóa mầm hoa sớm, gây thiệt hại vì bung hoa khi gặp mưa trái mùa, đậu quả kém. Trong bối cảnh thâm canh cao, thực hành nông nghiệp kém, tác động của biến đổi khí hậu thì vấn đề này càng trầm trọng.

Hàng loạt vườn cà phê đã chín rục, chưa kịp thu hoạch thì hoa đã nở rộ, có nguy cơ mất mùa vào năm tới

Theo TS. Phạm Công Trí và các cộng sự, các chương trình sản xuất cà phê bền vững, nông nghiệp tái sinh, chương trình cảnh quan bền vững,… đã tổng kết lý luận, thực tiễn và đúc kết 5 giải pháp khắc phục tình trạng cà phê phân hóa mầm hoa sớm, gây thiệt hại vì bung hoa khi gặp mưa trái mùa, đậu quả kém như sau:

1. Điều hòa tiểu khí hậu vườn

Thảm cỏ che phủ đất, cây che bóng trên vườn và đai chắn gió bờ lô có tác dụng điều hòa tiểu khí hậu, giảm ánh sáng trực xạ, giảm bốc thoát hơi nước của cây và của mặt đất nên giảm thiểu tác động của hiện tượng sốc nhiệt ẩm khi chuyển từ mùa mưa sang mùa khô. Khi biên độ biến động nhiệt ẩm dưới ngưỡng hạn sinh phân hóa mầm hoa thì sẽ kiểm soát tốt hiện tượng phân hóa mầm hoa sớm và nở hoa khi xảy ra mưa trái mùa.

Ngoài ra, nhờ hệ thống cây che bóng, cây choái sống, cây ăn quả trồng xen (sầu riêng, bơ,…) và thảm cỏ phủ mặt đất có tác dụng tích cực trong điều chỉnh tỷ lệ chuyển hóa hydrat cacbon (tỷ lệ C/N) ở mức thích hợp nên hiện tượng phân hóa mầm hoa sớm trong những thời điểm tiểu hạn cuối mùa mưa ít xảy ra, hoa sẽ nở tập trung khi tưới đợt 1.

Tuy nhiên, nếu mật độ cây che bóng cao hơn 100 cây/ha thì sẽ gây cớm rợp ảnh hưởng đến năng suất vườn cà phê do cây cà phê không nhận được ánh sáng đầy đủ để đảm bảo các quá trình sinh lý, sinh hóa diễn ra thuận lợi; và việc phân hóa mầm hoa khi mùa khô cũng kém đi vì không đảm bảo điều kiện hạn sinh.

Cây ăn quả trồng xen làm cây che bóng trên vườn cà phê vừa đa dạng cây trồng vừa  cải thiện tiểu khí hậu
Ảnh: TS. Phạm Công Trí và cộng sự

2. Tạo hình, cắt cành đúng kỹ thuật

Tạo hình, cắt cành hợp lý, đúng kỹ thuật, đúng thời điểm giúp cây có bộ tán cân đối, hệ thống cành dự trữ khỏe mạnh sẽ giúp cây ít bị hạn sinh phân hóa mầm hoa bởi các đợt hạn ngắn (tiểu hạn) vào cuối mùa mưa, vì vậy hạn chế được tình trạng bung hoa sớm, bung hoa khi gặp mưa trái mùa.

Tạo hình cà phê với mục đích tạo cho cây có bộ tán cân đối, khai thác triệt để không gian của mỗi cây, tạo sự cân bằng giữa sinh trưởng, ra hoa đậu quả, và ổn định sản lượng. Cho đến nay có ba hệ thống tạo hình chính được phát triển và áp dụng trong sản xuất cà phê vối ở Việt Nam là: (1) tạo hình đa thân thả ngọn, (2) tạo hình đơn thân hãm ngọn, (3) tạo hình bàn tay với bướu sinh cành

3. Tưới nước đúng thời điểm, kỹ thuật

Do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, trong mùa mưa thường xuất hiện các đợt hạn ngắn nên có một số đoạn cành già cỗi, cành mang nhiều quả có tỷ lệ C/N cao nên có thể xảy ra quá trình phân hóa mầm hoa; trong khi nhiều cành, đoạn cành còn đang sung sức, chưa có biểu hiện phân hóa mầm hoa do thời gian khô hạn chưa đủ dài. Nếu tưới hoặc gặp mưa trái vụ vào giai đoạn này thì tỷ lệ nở hoa sẽ rất ít, rải rác và do đất đủ ẩm kéo dài nên dẫn đến việc kéo dài thời gian phân hóa mầm hoa hoặc sẽ không phân hóa mầm hoa được do sinh trưởng dinh dưỡng chiếm ưu thế.

Sau khi thu hoạch và cắt cành, cây cà phê trải qua hạn sinh thì cà phê sẽ phân hóa mầm hoa đầy đủ, tập trung, khi tưới nước đợt 1 sẽ nở hoa đồng loạt (đến 80-90%). Tránh được hiện tượng nở non (khi nụ hoa còn ở dạng hạt thóc) hoặc sau khi trương do mưa trái mùa và không đủ nước để nở và tưới không kịp thì bị thui hỏng (bị hoa chanh).

Tưới khi hoa cà phê đã phân hóa hoàn toàn, dài hoa từ 1-1,5cm, có màu trắng ngà hoặc trắng sữa, lá héo nhẹ vào ban ngày (độ ẩm đất 26-27%) thì tưới nước cho cà phê là đúng thời điểm; tỷ lệ hoa nở sẽ rất cao khoảng 80-90%, tập trung và đậu quả tốt, do vậy thuận lợi cho việc thu hoạch, chăm sóc,… và đạt năng suất chất lượng cao.

4. Thu hái quả cà phê chín

Khi thu hoạch cà phê đạt tỷ lệ quả chín trên 90%, không chỉ tăng thu nhập, nâng tầm giá trị sản phẩm mà còn giúp cây thành thục sinh lý, giúp cho nhịp sinh học của cây cà phê trùng với khí hậu và thời tiết tránh được hiện tượng dịch chuyển vụ, tránh việc cây cà phê phân hóa mầm hoa sớm và nở hoa do gặp phải mưa trái vụ. Hái chín cây thành thục sinh lý, chuyển pha sinh học sang mùa khô nhịp nhàng nên chống chịu tốt hơn, giảm áp lực đầu tư và chăm sóc và giảm thiểu tổn thương do tác động của biến đổi khí hậu.

Thu hoạch cà phê đạt tỷ lệ chín trên 90% bán được giá cao hơn thị trường, cây cà phê thành thục sinh lý.   

5. Bón phân cân đối, hợp lý

Cùng với điều hòa tiểu khí hậu, thì việc tăng cường bón hữu cơ hoai và sử dụng (ủ, bón, rắc, tưới, phun) vi sinh hữu ích (chế phẩm vi sinh đậm đặc BLC 11) để cải thiện độ phì của đất, hệ vi sinh vật hữu ích và củng cố bộ rễ cây; cho nên giảm nhẹ sốc nhiệt ẩm của các thời điểm tiểu hạn, nên giảm tình trạng cà phê nở và hư hoa do gặp mưa trái vụ.

Hình ảnh bao bì các sản phẩm Hữu cơ Vi sinh và Chế phẩm vi sinh đậm đặc

của Công ty cổ phần Bình Điền – Lâm Đồng

Đặc biệt, là bón phân BLC NPK+TE chuyên dùng để nâng cao độ phì đất, cung cấp đủ dinh dưỡng, giúp cây khỏe mạnh, tăng chống chịu, giảm nhẹ sốc nhiệt ẩm, điều chỉnh tỷ lệ C/N ở mức phù hợp, đặc biệt là thời kỳ cuối mùa mưa; nên cây có thể tự cân bằng, ít chịu ảnh hưởng của các đợt hạn ngắn, vì vậy hạn chế được hiện tượng phân hóa mầm hoa sớm, tránh được thiệt hại do mưa trái mùa đang ngày càng tác động mạnh.

Đồng thời, khi dược cung cấp dinh dưỡng đầy đủ, cân đối hợp lý, tiểu khí hậu phù hợp thì khi bước vào mùa khô cà phê bước vào hạn sinh thuận lợi hơn, phân hóa mầm hoa đồng loạt hơn và hoa sẽ nở tập trung khi được cung cấp nước đầy đủ.